Guillaume Jans, sans plus de détail

Guillaume Corneille Jans werd geboren te Werm op 4 juli 1890. Als milicien van de klas van 1910 werd ook hij begin augustus 1914 gemobiliseerd en weer bij zijn oude 14e Linieregiment ingedeeld. Aangezien dit regiment deel uitmaakt van het garnizoen van Luik wachten zij daar de Duitse aanval af.

Vanaf hier raken we het spoor van Guillaume kwijt. Aan de hand van zijn regiment kunnen we echter toch zijn reis bij benadering reconstrueren. Het 14e Linie, gestationeerd tussen de Luikse forten, raakt vanaf de Duitse inval op 4 augustus in zware gevechten betrokken: zowel bij Rabosée als bij Sart-Tilman is de eenheid actief. Na de val van Luik trekt het regiment terug naar de vesting Antwerpen, waar het deelneemt aan de bloedige Belgische tegenaanvallen bij Haacht en Over-De-Vaart. Nadat ook Antwerpen begin oktober onhoudbaar is geworden trekt het volledige Belgische leger, of wat daar op dit moment nog van overblijft, zich terug tot aan de IJzer.
Of Guillaume bij al deze gevechten betrokken is geweest is onmogelijk met zekerheid te bevestigen. Vast staat wel dat hij gedurende deze gevechten op een bepaald moment aan het front bevorderd werd tot sergeant. Hoewel dit enerzijds aangeeft dat hij de nodige moed en leiderschap bezat, drukt het ons ook met de neus op de feiten dat het Belgische leger zware verliezen had geleden, die daar bovenop nog eens moeilijk te vervangen waren.

Rond half oktober bereikt het gedecimeerde leger de IJzer. De manschappen zijn doodop, maar krijgen de opdracht stand te houden op dit laatste stukje Belgisch grondgebied. Aanvankelijk neemt men positie in op de oostelijke oever. Enkele dagen later breekt de Slag om de IJzer los, waarin de Duitsers kost wat kost de bruggen over de IJzer trachten te bemachtigen. Eén na één moeten de Belgische eenheden zich terugtrekken op de westelijke oever. Ook te Sint-Joris, bij Nieuwpoort, wordt er hevige slag geleverd aan de Uniebrug. Nadat het 7e Linie vijf dagen lang zonder ophouden bestookt wordt door zware artillerie komt het 14e Linie hen op 23 oktober aflossen. Zij ondergaan hetzelfde lot. Tot overmaat van ramp worden ze de 24ste in de flank aangevallen, waarop ze zich in allerijl moeten terugtrekken. Talloze manschappen worden neergemaaid door Duitse machinegeweren. Sint-Joris valt in vijandelijke handen, de restanten van het 14e Linie worden naar Nieuwpoort gestuurd. Daar aangekomen blijkt het regiment nog amper 300 van de 1200 manschappen te tellen: de anderen zijn gesneuveld of gewond. Ook de commandant is bij de gesneuvelden van Sint-Joris.

Op 25 oktober 1914 is de situatie zo kritiek dat men besluit een deel van de IJzervlakte onder water te zetten. De rest van het verhaal is bekend: met behulp van Karel Cogge en Hendrik Geeraert worden de sluizen van de Ganzepoot in Nieuwpoort geopend, waarna de Duitsers verrast worden door het stijgende water en het front zich stabiliseert langs de spoorlijn Nieuwpoort-Diksmuide. Toch wordt het 14e Linie op 30 en 31 oktober halsoverkop opnieuw ingezet wanneer Duitse eenheden bij Ramskapelle voorbij de spoorlijn raken! Volgens een verlieslijst, gepubliceerd in 1964, telde het regiment tussen 17 en 31 oktober 1914 maar liefst 133 gesneuvelden.

Al deze tijd blijft de familie Jans in het ongewisse over het lot van Guillaume. Aangezien het briefverkeer in de eerste hectische maanden zwaar verstoord is zijn er maar enkele manieren om aan informatie te geraken: het smokkelen van brieven via Nederland en het controleren van de verlieslijsten in de kranten zijn het meest courant. Ondertussen is er in Groot-Brittannië door gevluchte Belgen en sympathiserende Britten een organisatie opgericht die samen met het Rode Kruis informatie tracht te verzamelen over gewonden, gesneuvelden, vluchtelingen en krijgsgevangenen. Deze wordt bekend onder de naam Wounded Allies Relief Committee. Zij transporteren ook honderden Belgische gewonden naar Britse ziekenhuizen.
Na een vraag om informatie rond Guillaume verstuurt deze organisatie op 4 december 1914 via Maastricht een korte boodschap naar Werm:

Als antwoord op uw aanvraag van 30 november heb ik de eer u de volgende informatie mee te delen: Guillaume Jans, zonder verdere details omtrent regiment en bataljon: geïnterneerd in Duitsland.

Het moet voor de familie een korte opflakkering van hoop geweest zijn. Waarschijnlijk was Guillaume gevangen genomen en verbleef hij nu in Duitsland: weliswaar in krijgsgevangenschap, maar hij leefde tenminste nog.

Die hoop wordt de grond in geboord als L’Indépendance Belge, een krant uitgegeven vanuit Engeland, op 11 januari 1915 een klein artikel publiceert.
"Guillaume Jans, onderofficier bij het 14e Linie en geboren te Werm, is in het militair hospitaal van Leeds aan zijn verwondingen overleden. Mr. Guillaume Mestdagh, die deze dappere soldaat vaak bezocht heeft en hem bijstond tijdens zijn laatste uren, stelt zich ter beschikking van familie en vrienden voor verdere informatie.”


Uit een onlangs teruggevonden brief uit de voormalige gemeentearchieven van Werm blijkt dat deze boodschap in Werm aangekomen is, en dat hierop contact werd gelegd met Guillaume Mestdagh. Deze brief werd namelijk door de laatstgenoemde vanuit Leeds naar Werm gestuurd op 24 februari 1915. Guillaume Mestdagh, een fietsenfabrikant uit Gent, was één van de honderden gevluchte Belgen die zich in Leeds ophielden. In deze brief stelt hij zichzelf op als de officiële vertegenwoordiger van deze vluchtelingen. De brief is slechts gedeeltelijk bewaard, maar samen met enkele officiële militaire dossiers stelt dit ons toch in de mogelijkheid het lot van Guillaume Jans te reconstrueren.

Rond 25 oktober wordt Guillaume aan het voorhoofd geraakt door een granaatscherf. Hierop wordt hij samen met tientallen andere Belgische soldaten geëvacueerd naar Groot-Brittannië, waarschijnlijk omdat de lokale hospitalen de overvloed aan gewonde soldaten niet meer aankunnen. Het hospitaal waar Guillaume terechtkomt is het 2nd Northern General Hospital, ook wel bekend als Beckett’s Park Hospital. Tijdens de oorlog zullen hier in totaal zo’n 57 000 gewonden verzorgd worden. Vandaag is er een universiteit gehuisvest.

Bij aankomst in Leeds blijkt het om een levensbedreigende en ingewikkelde voorhoofdsbeenbreuk te gaan, en op 30 oktober beslist men Guillaume te opereren door middel van een schedelboren. Guillaume Mestdagh beschrijft:
“hij heeft de operatie niet doorstaan en is op den 1e november gestorven zonder pijn, doch zonder bewust te zijn. Ik heb hem bijgestaan voor de operatie, die volstrekt nodig was. Hij was goed doch had veel pijn.”
“Hij is begraven op een katholiek kerkhof te Leeds met de militaire eer op den 3e november om 3 uur in de namiddag. De laatste gebeden zijn gedaan door een katholieke priester. Ook op zijn sterfbed heb ik gezorgd dat een priester hem de laatste heilige olie heeft gegeven.”

Lees de vier delen van de brief van Mestdagh...

deel 1
deel 2
deel 3
deel 4

Eindelijk was er duidelijkheid rond het lot van Guillaume Jans: niet gevangen in Duitsland, maar gewond tijdens de Slag aan de IJzer – waarschijnlijk zelfs op de dag dat beslist werd de IJzervlakte onder water te zetten – en uiteindelijk overleden te Leeds. Over het lot van Guillaume Mestdagh is verder niets bekend, later in de oorlog blijkt hij niet meer in Leeds te verblijven. Guillaume Jans ligt tot op de dag van vandaag nog steeds begraven op Killingbeck Roman Catholic Cemetery, als enige gesneuvelde van Werm in W.O. I.