|
|||||||
|
VoorvaderenVerjans, van Hoeselt tot in Amerika...
Wie Verjans heet kan zo goed als zeker zijn: hij of zij stamt af van voorvader Laurentius Verjannen.
In de dagelijkse omgang heette Laurentius Lees, Leys of Lens en zijn familienaam kende evenveel varianten: Verjennen, Verjannen, Verians en tenslotte Verjans. Die familienaam is trouwens een beetje bijzonder! Hij verwijst naar een (dominante) voormoeder. De naam is vast en zeker ontstaan vóór 1500 en werd gegeven aan de kinderen van Vrouwe Jenne of Joanna. De uitdrukking 'van Vrouw Jenne' trok samen tot Verjennen. Deze moedersnaam was sterk genoeg om de tijd te trotseren en tegen het jaar 1700 te 'verstenen' tot Verjans. Alhoewel! Verstenen is niet het goede woord. Wie verder leest zal merken dat er bijna twee eeuwen later opnieuw creatief werd omgegaan met de uitspraak en de schrijfwijze van de oude familienaam...
Voorvader Laurentius stierf in 1662, in Hoeselt. Hij moet geboren zijn tussen 1580 en 1595...
Waar? In Hoeselt, in Schalkhoven, of in het 'Verjansendorp' Romershoven? De bronnen zijn beperkt, maar ze bevatten meer dan voldoende gegevens om met zekerheid te stellen dat er in de 16de eeuw in Hoeselt en Schalkhoven Verjansen woonden. De parochieregisters van Romershoven bleven slechts bewaard vanaf 1725/30, maar ook dat volstaat om er even zeker van te zijn dat alle Romershovense Verjansen afstammen van Laurentius... die in Hoeselt woonde! Het is spijtig voor de Rommelaren, maar met deze is de Verjans-mythe doorbroken. Schalkhoven of Hoeselt? Om eerlijk te zijn: er bleef uit Schalkhoven te weinig archief bewaard om een klare kijk te krijgen op de 16de eeuw in dit dorpje. We kennen maar één Schalkhovense Verjans die geboren is vóór 1600 - en dan nog in de laatste helft van die eeuw: Arnold. Hij stierf in Schalkhoven, eind jaren 1640. Arnold was smid, een ambacht dat doorgegeven werd van vader op zoon. In de 17de eeuw waren Laurentius en zijn nageslacht de enige Verjansen in Hoeselt. Ook Laurentius was smid en waarschijnlijk de jongere broer van Arnold. Hij moest dus op zoek naar een smidse en die vond hij in Hoeselt-centrum! Van in de jaren 1620 woonde Laurentius tegenover de kerk, in een huis dat aan de Scherpenbergen had toebehoord. Nu lag dit huis precies naast het pand waarin de Jehaesen - tot ongeveer 1620 - meer dan een eeuw smeden waren! We vermoeden ook dat zijn eerste vrouw, Margareta, een Scherpenberg was; te meer omdat één van zijn kinderen een Scherpenberg als peter had. Nog een argument dat het vermoeden van Laurentius' Schalkhovense afkomst versterkt is het feit dat hij de eigenaar was van 7 roeden land in Schalkhoven. Gekocht? Zou een Hoeselaar zich in Schalkhoven een lap grond kopen? Eerder geërfd dus. In de jaren 1640 trouwde Lambert, een zoon van Laurentius, met een meisje uit Schalkhoven. Even later wordt hij daar vermeld als smid... in opvolging van de Schalkhovense dorpssmid Arnold Verjans. Alle Verjansen die in de 18de eeuwse parochieregisters van Schalkhoven vermeld staan zijn afstammelingen van deze Lambert Verjans! De Hoeselaar Laurentius mag dus terecht beschouwd worden als de 'stamvader' van de Verjansen! Zijn nageslacht is, om het vier eeuwen na datum te zeggen in bijbelse termen, groter dan het aantal (zichtbare) sterren aan de hemel... en zijn kindskinderen zijn ondertussen uitgezwermd over de hele wereld. De eerste migratiegolf In dit overzicht komen alleen de 17de, 18de en een deel van de 19de eeuw aan bod. Vanaf het einde van de 19de eeuw is het hek van de dam en duiken de Verjansen bij wijze van spreken overal op. Nu Laurentius bevorderd is tot stamvader, wordt het startschot gegeven in... Hoeselt. Hoeselt generatie I Stamvader Laurentius trouwde twee keer en uit elk huwelijk zou één zoon - zelf, of via zijn nakomelingen - de familienaam doorgeven en uitdragen... eerst naar de omliggende gemeenten en dan verder en verder, tot aan de andere kant van de wereld! Schalkhoven generatie II. A. Laurentius' zoon Lambert was smid in Schalkhoven. Zijn zonen Arnold en Egidius zorgden voor continuïteit: SchalkhovenHoeselt generatie II. B. Zoon Walter, geboren uit het tweede huwelijk van stamvader Laurentius, trouwde in 1667 met Anna Brauns. Twee van hun zonen hebben de familienaam verder gezet. Bilzen[Natuurlijk zijn er later meer Verjansen de grens naar Nederland of Duitsland overgestoken. Maar hier werden de oudste migraties in beeld gebracht... toen van stek en omgeving veranderen nog niet zo evident was] Het DNA van de Verjansen... Het is niet de bedoeling dat hier alle Verjansen de revue passeren, maar enkele markante figuren verdienen beslist een podium... om de meest diverse redenen. Potente mannen! Wie zich een beetje in de Verjansen-materie verdiept zal dit niet tegenspreken: hun testosterongehalte was uitermate hoog. En dat heeft wel eens tot drama's geleid - of in elk geval tot dilemma's... Walter Walter Verjans, geboren in 1630 als zoon uit het tweede huwelijk van stamvader Laurentius, leidde een lang en frivool jonkmansleven. Daar kwam in 1667 abrupt een einde aan. Hij werd geconfronteerd met twee nakende vaderschappen. Vermoedelijk was hij, zoals algemeen gebruikelijk, al een tijdje verloofd met Anna Brauns, de dochter van de pachter van Grote Bivelen. Een verloving heette niet voor niets 'ondertrouw', ze wás een verbintenis. En Anna was een uitstekende partij! In mei 1667 trokken Walter en Anna naar Tongeren om daar te trouwen in de kapel van het Agnetenklooster. Blijkbaar had de pastoor van Hoeselt hiertoe zijn toestemming gegeven want hij noteerde het huwelijk in het parochieregister zonder er enige opmerking bij te maken. Had hij Walter, na een generale biecht grootmoedig vergeven en voorgesteld van ergens buiten Hoeselt te gaan trouwen? Of had de bruidegom -de lippen op elkaar- de toekomst op haar beloop gelaten? Geen drie maanden later, op 10 augustus is in Hoeselt zijn dochtertje Margarita Verians geboren 'ex thoro illegitimo', met andere woorden uit een onwettige verbintenis of letterlijk: uit een onwettig bed. De pastoor was zo inschikkelijk de naam van de moeder niet te vermelden in het doopregister! Nog eens drie maanden later werd Walter opnieuw vader, dit keer van een wettige zoon, die hij de naam gaf van zijn vader: Laurentius. Laurentius Deze Laurentius, Walters zoon, had echt wel een aardje naar zijn vaartje! Precies dezelfde geschiedenis: twee zwangere vrouwen en trouwen met de beste partij - het meisje met wie hij al een tijdje verloofd was... In juli 1697 bracht een zekere Elisabeth Snellinx een 'onwettig' dochtertje Anna ter wereld. Anna kreeg de familienaam van haar natuurlijke vader Laurentius: Verjans. In november 1697 trouwde Laurentius in Bilzen met Maria Moffarts uit Merem. Op 8 januari 1698 werd - in Bilzen (Merem) - hun wettige zoon Walter geboren. De volgende drie kinderen van dit gezin zagen in Hoeselt het levenslicht. Waltertje In zoon Walter zinderde de vurigheid van zijn vader en grootvader nog even na... Hij was 31 toen hij op 30 januari 1729 trouwde met Christina Scherpenberg: hun dochtertje Maria werd 3 dagen later geboren! Deze drie zijn niet de enige Verjansen, of niet de enigen tout court, die de regels van de geldende moraal aan hun laars lapten. Ze waren zelfs geen uitzondering: je had de kerkelijke voorschriften en je had het stilzwijgend gedoogde zwakke vlees. Tenslotte trouwde men toen nog 'voor het leven'. Even uitproberen leek een zinvolle optie. Daarvan getuigen de vele oudste kinderen die vrij kort na het huwelijk van hun ouders met blozende kaakjes ter wereld kwamen! Willem, op de loop voor het vaderschap Het gebeurde wel eens dat zo'n toekomstige vader vaandelvlucht pleegde... Dat overkwam bijvoorbeeld Willem Verjans. Willem werd in de vroege jaren 1720 in Romershoven geboren als zoon van smid Lambert Verjans en Anna Hollants (zie hierboven: generatie IV. A.2.a.). Zo'n goede 25 jaar later noteerde de pastoor van Hoeselt in het doopregister van de "illegitimi" onder de plaatsnaam Schalkhoven: novembris 13 [1751] baptisatus est Wilhelmus filius illegitimus Joannae Mott quae urgentibus doloribus partus sub juramento declaravit Wilhelmum Verjans ex Romershoven liberum esse patrem uti nobis retulit Anna Olen obstetrix jurata de Vliermael.Joanna Mott legde deze verklaring niet vrijwillig af maar uit noodzaak. De uitdrukking 'urgentibus doloribus partus' geeft aan dat ze dringend nood had aan bijstand van de vroedvrouw... maar een 'beëdigde vroedvrouw' had bij haar eedaflegging beloofd dat ze een ongehuwde moeder pas zou helpen bevallen nadat die de naam van de vader had prijsgegeven. Zoontje Willem kwam gezond ter wereld, kreeg de familienaam Verjans en groeide op in Schalkhoven bij zijn moeder. Vader Willem was in 1751 blijkbaar nog niet aan trouwen toe, hij vertrok uit Romershoven... om in 1767 terug te keren naar zijn geboortedorp, mét een vrouw en dochtertje Elisabeth én met een zoon uit een vorige relatie. Eindelijk, in 1764, had hij in Heer (nu Nederlands Limburg) de juiste vrouw gevonden die de moeder mocht worden van zijn volgende negen kinderen: Maria Catharina Somers. Lange Bertie, de gedenkwaardige Romershovense koster-schoolmeester-hondenfluisteraar en nog zoveel meer... op wie een groot aantal van de huidige Romershovenaren zich beroemen, was een achterkleinzoon van Willem en Maria Catharina. Vruchtbare vrouwen In die tijd maakte God de vrouwen speciaal en om zo te zeggen bijna exclusief voor het moederschap! Verschillende Verjans-vrouwen of -moeders stierven bij de bevalling of in de nasleep ervan. Gezinnen van acht tot tien kinderen waren heel gewoon. Tweelingen en een drieling Eén van die kroostrijke gezinnen was het gezin van Hendrik Verjans en Catharina Moosen uit Hoeselt-Kruis. Hendrik was 28 en Catharina net 20 toen ze in 1755 op 28 oktober in het bootje stapten. Hun zoontje Hendrik was toen exact 56 dagen oud en werd door dit huwelijk gewettigd. Er zijn tekenen dat het bij de geboorte van de kleine nog niet echt koek en ei was tussen beide families: - het jongetje kreeg niet de voornaam van één van zijn opa's, maar wel die van zijn vader, zoals dat voor onwettige zonen gebruikelijk was - de Verjans-familie was niet vertegenwoordigd als peter of meter Maar alles kwam goed - zó goed dat er nog tien kleine Verjansjes volgden... uit zeven zwangerschappen; met andere woorden: in dit gezin zijn zowel een tweeling als een drieling geboren. De enige Hoeseltse drieling! Het lijkt haast een medisch unicum: drie kinderen geboren op 4 dagen! Eerst kwam Elisabeth, op 9 juni 1768, op 11 juni volgde Jozef en nog een dag later Willem. Ze zijn alle drie gestorven op 30 juni... Vooral bij de uiterst lange duur van de bevalling kan men een vraagteken plaatsen: heeft de pastoor zich niet van datum(s) vergist? Neen, want bij hun overlijden noteerde hij de leeftijd van elk kind afzonderlijk: ze waren 18 tot 21 dagen oud. Een goed jaar later, beviel Catharina van een tweeling. Deze kinderen bleven in leven. Nu was mama Catharina wel geen Verjans, en tot nader order moeten we aannemen dat meervoudige zwangerschappen een vrouwenkwestie zijn... maar het is een feit dat zowel Hendrik als Catharina heelwat tweelingen in de familie hadden. Uit de Hoeseltse parochieregisters en de registers van de Burgerlijke Stand blijkt dat er - tot het jaar 1900, onder de afstammelingen van Catharina's grootvader Antonius Moosen 9 tweelingen en één drieling voorkomen. Slechs in drie gevallen ging het om kinderen van hetzelfde geslacht. Onder de nakomelingen van stamvader Laurentius Verjans tellen we in dezelfde periode 19 tweelingen en deze éne drieling. Bij negen van die tweelingen waren de kinderen van hetzelfde geslacht. Dwaze maagden en vrijgevochten vrouwen... Na kennisname van de escapades en het macho-gedrag van de mannelijke Verjansen dringt zich de vraag op of ook hun vrouwelijke naamgenoten er gelijkaardige principes op nahielden wat betreft hun voorhuwelijkse omgang met het andere geslacht. Het antwoord is: "neen, maar..." [het betreft hier Hoeseltse gegevens uit de jaren vóór 1900] De Verjansen hielden hun dochters blijkbaar strak aan het lijntje... Voor zover na te gaan waren er opvallend weinig Verjans-meisjes zwanger bij hun huwelijk. Althans veel minder dan gemiddeld - en dat gemiddelde lag in de 19de eeuw rond de 40 %. Jaja.Ook het aantal ongehuwde Verjans-moeders viel aardig mee: twee in de 18de eeuw en twee in de 19de eeuw. En nu de "maar"! In de 19de eeuw zijn er in Hoeselt wel tien onwettige of natuurlijke Verjansen geboren! Dat waren er twee van Margaretha, een dochter van Hubert Verjans en Catharina Voncken; en dat waren er dus acht van... Agnes Verjans, een eenvoudig meisje uit den Daal. Agnes Verjans, de verborgen geschiedenis (04-02-1824 / 19-04-1900) Dit is een uitzonderlijk verhaal! Het begint in Schalkhoven... In de tweede helft van de 18de eeuw was Jan Verjans kleermaker in Schalkhoven. Hij trouwde een eerste keer met Maria Stas, die hem 8 kinderen schonk. In zijn tweede huwelijk, met Agnes Noben, zijn ook 8 kinderen geboren. In een goede 50 jaar werd Jan 16 keer vader! Hij stierf in 1809, 4 maanden na de geboorte van zijn jongste dochter. Hij was toen 76; zijn tweede vrouw stierf in 1816, zij was 55. Eén van zijn zonen heette Pieter. Pieter Verjans, geboren in Schalkhoven op 8 april 1804, trouwde op 22 augustus 1827 in Hoeselt met Gertrude Panis. Gertrude woonde met haar ouders en haar driejarig dochtertje Agnes Panis 'in den Daal'. Ze was toen 28 en (weer) vijf maanden zwanger. Bij het huwelijk van Peter en Gertrude werd de kleine Agnes Panis erkend en gewettigd tot Agnes Verjans. Nu is zo'n erkenning absoluut geen bewijs van biologisch vaderschap, maar... in dit geval zijn er enkele grondige redenen om aan te nemen dat Pieter inderdaad haar papa was. Zo is er de voornaam Agnes: dit was de naam van Pieters moeder, terwijl er bij de Panis-voorouders geen Agnes te bekennen valt! De moeder van Gertrude heette Helena. Geen enkele van Gertrudes dochters kreeg die naam! Zou Gertrudes relatie met Pieter aanvankelijk niet aanvaard zijn door haar ouders? Op het belangrijkste bewijs voor de bijzondere band die er bestond tussen Pieter en Agnes, moeten we echter nog bijna een halve eeuw wachten, tot het moment waarop Pieter zijn oudste dochter tot een bevoorrechte erfgename maakte... Het gezin Verjans-Panis, dat zeven kinderen zou tellen, bleef wonen in de ouderlijke woning van Gertrude. Pieter was wever. Het leven ging zijn gewone alledaagse gang. Tot... Je bent 16 en het kriebelt... Terwijl Pieter en Gertrude nog in de kleine kinderen zaten en hun gezin zelfs nog zou uitbreiden, schonk dochter Agnes in 1841, op 24 september, het leven aan een zoontje. Pieter, 37 jaar, ging zijn oudste kleinkind aangeven. 1841, 1846, 1850, 1854, 1856, 1860, 1866, 1869 Nog vijfmaal trok Pieter daarna naar het Dorp om er de geboorte aan te geven van een kind van Agnes; één keer stuurde hij een schoonzoon op pad en tenslotte liet hij in 1869 de taak over aan de vroedvrouw. Acht kinderen, geen man. Het is even slikken. Nieuwsgierigheid zet aan tot een zoektocht naar meer informatie... "Eén van onze voormoeders zou een geheime, stinkendrijke en trouwe minnaar gehad hebben - uit de naaste omgeving" Deze liaison werd angstvallig door de nakomelingen geheim gehouden. Ze kenden wel geen details, maar acht onwettige kinderen bij één van hun voormoeders volstond ruimschoots om de lippen stijf op mekaar te houden! Wat er óók bewaard bleef: notarisakten, waaruit blijkt dat het gezin Verjans, een weversgezin met zeven eigen kinderen en een gestaag aangroeiend aantal inwonende kleinkinderen, van in de jaren 1840 behoorlijk wat geld kon uitgeven. Zo werd er een lening afgelost en zijn er verschillende percelen land aankocht. In de jaren 1840 heerste hier nochtans een zware economische depressie, het waren zowat de zwartste jaren van de 19de eeuw! Maar ten huize Verjans stroomde het geld blijkbaar binnen! Moeder Gertrude stierf in 1853. Toen haar jongste zoon in 1869 getrouwd was, verdeelde vader Verjans de onroerende goederen. De delingsakte bleef niet bewaard, maar een jonger document refereert naar deze gebeurtenis. Bij de verdeling in 1869 en bij de latere verdeling van de resterende bezittingen, na dood (1879) van de vader, werd een opvallende verdeelsleutel gehanteerd: dochter Agnes kreeg vooruit 1/4 van alle bezittingen; de resterende 3/4 moest in gelijke delen verdeeld worden tussen de (toen vijf) nog in leven zijnde kinderen (Agnes inbegrepen). Dat zegt genoeg! Agnes bleef wonen in het ouderlijk huis. Haar leven was alleszins onconventioneel en grensverleggend. Zelfs de droge cijfers uit de saaiste bronnen getuigen van liefde en passie. En tegelijk ook - mag men veronderstellen - van heelwat kommer en kwel. Een leven als een roman, maar dan één die weinigen in Hoeselt gelezen hebben... want de levensgeschiedenis van Agnes Verjans werd geen gemeengoed maar bleef verborgen in de geborgenheid van 'den Daal'! De grote oversteek... Johan Verjans was de broer van Pieter en de oom van Agnes, van wie we de levensgeschiedenis hierboven vertelden. Johans levensloop is even memorabel! Hij werd, net als zijn 15 broers en zussen, in Schalkhoven geboren - op 10 juli 1798. Dat hij geen zittend gat had en van avontuur hield, was algauw duidelijk. Zijn vroegste wapenfeit mag tellen: Johan nam deel aan de Slag bij Waterloo. Dat was in juni 1815, een maand voor zijn 17de verjaardag. Dit betekent dat hij zich als vrijwilliger had aangemeld!! In februari 1828 vinden we hem terug in Berg en Terblijt (Nederlands Limburg), waar hij trouwde met ene Anna Lambrichts. Het huwelijk bleef kinderloos. Anna stierf in oktober 1843. Johan keerde terug naar zijn geboortestreek en vond hier, tussen zijn vele familieleden, een nieuwe liefde: Marie-Gertrude Franssen uit Werm, één van zijn nichtjes. Ze was 21, Johan meer dan dubbel zo oud. Crazy love! Johan nam - of was het een regelrechte ontvoering? - (de zwangere) Gertrude mee naar Berg en Terblijt waar het paar in december 1844 trouwde. Op 4 februari 1845 kwam hun eerste kindje er levenloos ter wereld. Daarna kregen Johan en Gertrude zeven zonen. In Berg en Terblijt zijn de oudste zes geboren en is ook de zevende verwekt... 1846 Jan - 1848 Willem - 1851 Hubertus - 1853 Lodewijk - 1855 August - 1859 Walter - 1862 Alphonse (US) America, here we come...! En dan komt - plots? - de beslissing om alles achter te laten en het geluk te zoeken in Amerika! Waarom ze vertrokken zijn zullen we wel nooit meer te weten komen... Onweerstaanbare drang waarschijnlijk - of onweerstaanbare dwang? In 1862 was Johan 64 jaar oud. Wellicht nog uiterst vitaal maar hoe dan ook niet meer echt jong. Zeker niet naar de normen van die tijd. Bovendien was Gertrude zwanger. Het gezin scheepte in Antwerpen in op de Magdalena om de tweede september 1862 aan te leggen in New York. Er staan maar vijf van hun (toen) zes kinderen vermeld op de passagierslijst. Nochtans heeft ook de niet-vermelde kleine Walter heelhuids het beloofde land bereikt. Hij zou trouwens in zijn nieuwe vaderland Theodore heten. Het gezin Verjans vestigde zich in Hennepin County, in Minnesota. De naam Verjans werd al vlug, en verder gaand op de uitspraak, geschreven als Ferrians en ook de eind -"s" is stilaan ingeslikt zodat Verjans in Amerika verworden is tot Ferrian of Ferian. De settlers stierven in 1881 (Johan) en 1882 (Gertrude)... ... en hun Ferrians-nageslacht doet ondertussen goed zijn best om heel Amerika in te palmen! Heeft u aanvullende informatie, vragen of opmerkingen? |
||||||