De verering van de H. Brigitta in Werm

Het betreft hier de verering van de H. Brigitta van Kildare, een heilige uit Ierland. Zij smeekte de hemel om zo lelijk te mogen worden, dat geen man haar nog begeerde ... Zoals nogal vaker voorkomt met de heiligen in onze christelijke hemel, leeft in de H. Brigitta de Keltische godin Brigit voort, de godin van landbouw en veeteelt in het algemeen en van het koeienvolk in het bijzonder.

De geschreven bronnen over de geschiedenis van Werm gaan niet zo heel ver terug, maar toch ... van in de 18de eeuw vinden we vermeldingen terug over de bijzondere verering van de H. Brigitta in Werm.
De H. Brigitta werd aanroepen bij alles wat te maken had met het hoornvee of met de runderen. In eerste instantie deed men een beroep op haar bij ziektes van de beesten en bij de werkelijke epidemies van runderpest, mond- en klauwzeer, enz ...

De grote volkstoeloop in Werm vanaf de tweede helft van de 18de eeuw tot aan de eerste Wereldoorlog had voor een groot stuk te maken met het mirakel van Werm in 1740. In dat jaar heerste er in onze streken een runderpest die genadeloos huishield in de veestapel. Van overal uit de omliggende dorpen waren de mensen met hun beesten naar Werm afgezakt, om bij Brigitta bescherming af te smeken. Zij verzamelden allemaal vóór de kerk van Werm, waar de pastoor hen toesprak en zegende.
" ...en de benedictie daarover gegeven zijnde, de ziekte opgehouden heeft ten allen kanten en op alle dorpen, en zijn hier in ons dorp niet één gestorven.", schrijft de pastoor van Werm.

Vanaf toen had men in Werm een heilige én een mirakel. De pastoors wisten deze religieuze schat ook commercieel te exploiteren.

• Er kwam in de kerk van Werm een speciaal Brigitta-altaar waarop het houten geklede beeld van de heilige geplaatst werd. Pastoor Gielen kocht in 1775 voor 2 gulden en tien stuivers een klein, in hout uitgestoken koetje, dat naast het beeld van de H. Brigitta werd geplaatst en dat de wonderbare genezing van 1740 moest in herinnering houden. In de 19de eeuw werd het houten beeld vervangen door het huidige gipsen beeld.
• Iedere vrijdag werd er een speciale mis gelezen of gezongen om hulp en voorspraak af te smeken van de H. Brigitta tegen de kwade ziekten van het hoornvee.
• Ieder jaar, wanneer haar feestdag op 1 februari naderde, liet de pastoor van Werm op de preekstoel van de omliggende kerken de grote bedevaart naar en de plechtige viering van de H. Brigitta aankondigen. Later, en nog tot wereldoorlog I werd dit ook gepubliceerd in de lokale kranten. Van heinde en ver kwamen de mensen met hun koebeesten naar Werm, waar ze op het kerkhof voor de kerk plechtig werden gezegend door de pastoor van Werm.
• Een zelfde toeloop was er op de eerste zondag na Pinksteren, op het feest van de H. Drievuldigheid, wanneer in Werm de Brigittaprocessie uittrok. De toenmalige pastoors verhalen dat er die dag wel 5.000 bedevaarders naar Werm afzakten. Stilaan werd hierrond een kermis gebouwd en groeide er ook een kleine jaarmarkt voor runderen.

Dit alles tot meerdere eer en glorie van de H. Brigitta en tot profijt van het offerblok van Werm.
En inderdaad, met de opbrengst van het offerblok kon pastoor Hendrik Gielen in 1781 een prachtige monstrans laten maken bij de befaamde zilversmid Jean-Joseph Binon in Tongeren.

Niet alleen tegen ziektes werd de hulp van de H. Brigitta ingeroepen, ook voor de meer "economische" kwaaltjes kon men bij haar terecht: wanneer een koe niet willig of paarlustig werd of mùntëg vërzégë (de koe gaf geen melk na het kalven). Zelfs wanneer men de melk niet goed gekarnd kreeg, werd Brigitta erbij gehaald. Ingevolge het laffe weer wilde er wel eens geen schijntje van boter op de room komen, hoe hard men ook stootte. Gauw naar Werm gaan en er een kaarske branden was dan de boodschap.

Uit de legenden die over de H. Brigitta de ronde doen zou men zelfs kunnen afleiden dat in oorsprong Brigitta meer een melk- en boterheilige was, die de kunst verstond om bij de koeien de melkproductie aan te zwengelen en aan wie gevraagd werd een handje bij te steken wanneer men aan het karwei van het boterstoten begon. Pas later schijnen haar ook meer veterinaire talenten toegeschreven te zijn en werd zij aanroepen als bezweerster van de talrijke ziektes onder het koeien-, stieren- en kalverenvolk.

Sommigen leggen het uit dat men, door de opkomst van de vele melkerijen rond de jaren 1900, Brigitta niet meer nodig had om de boter uit de melk te karnen. De melk werd voortaan machinaal gestoten en de zorg voor het al dan niet pakken van de boter was niet meer de last van alleman. Mede daardoor ging ook in Werm de verering van de Heilige Brigitta stilaan teloor.