Hendrik de afvallige

Paulus Broeders, die in 1676 in Schalkhoven geboren was, trouwde in 1698 met ene Aldegondis Vanhaeren. De roots van Aldegondis zijn onbekend.
De eerste huwelijkjaren woonde het jonge paar in Hern. Daar zagen hun beide zonen Hendrik (1699) en Michael (1702) het levenslicht. In 1703 vinden we de naam van Paulus Broders genoteerd in het Armenregister van Schalkhoven: Paulus was met vrouw en kinderen teruggekeerd naar zijn geboortedorp en kreeg er in datzelfde jaar al een uitkering van de Armentafel of het toenmalige OCMW. De familie zou nog jarenlang steuntrekkend blijven in Schalkhoven.

In Schalkhoven werden dan hun dochters Elisabeth (1705) en Catharina (1706) geboren. Vermoedelijk behoorde ook Margareta Broeders tot dit gezin, haar doopsel staat echter niet in de registers en absolute zekerheid is er dus niet, maar toch... alles wijst erop.

Maken we nu een sprong in de tijd, naar het jaar 1737 en meer bepaald naar 16 april. Op die dag werd in Schalkhoven de kleine Hendrik, het zoontje van Margareta Broeders, boven de doopvont gehouden. Margareta was intussen getrouwd met Hendrik Wagemans. En de jonge Hendrik heette niet alleen zo omdat zijn vader Hendrik heette... Margareta had ook aan haar oudste broer, Hendrik Broeders, gevraagd om het peterschap op zich te nemen.

Hendrik Broeders was toen 38 jaar oud. Het bleek dat hij al jaren eerder Schalkhoven verlaten had en naar Holland was getrokken. Het was toen niet ongewoon dat ronselaars uit de diverse grote naties van die tijd ook bij ons het platteland afschuimden om jonge mannen te doen kiezen voor een soldatenleven. Met grootse dromen van avontuur en rijkdom, en geholpen door het gerinkel van enkele zilverlingen en een beker wijn, werd dan getekend, al was het maar om te ontsnappen uit het eentonig en armoedig bestaan in onze dorpjes.

Was het zo gegaan? Had Hendrik niet kunnen weerstaan aan de verlokkingen van het soldatenleven?
Daar, in het noorden, kwam hij in contact met de religieuze ideeën en gezindheid van de reformatie... en had hij daar zijn hart niet verloren aan een laaglandse schone?
Van Schalkhoven naar het leger, van Schalkhoven naar een Hollandse bedstee, of van Schalkhoven naar Holland tout court... het was hoe dan ook een wereld van verschil! Om aanvaard te worden in je nieuwe thuis moest je niet alleen gaan spreken met een harde g, je moest je voortaan ook laten bepreken door een dominee! En dat deed Hendrik. Het is een feit dat hij 'aldaer heeft affgegaen ons christelijck ende cathelijck geloove, en aengenoemen het gereformeert geloove'.

Om één of andere niet bekende reden was Hendrik Broeders in april 1737 uit Holland terug naar Schalkhoven afgezakt, precies op het ogenblik dat zijn zuster Margareta van haar eerste kind beviel. Het peterschap moet voor hem dan ook een onverwacht verwelkominggeschenk geweest zijn.

Er zal wel feest gevierd zijn ten huize Broeders na zoveel jaren afwezigheid van Hendrik. En hij zal veel te vertellen gehad hebben over zijn leven, zijn avonturen, misschien over zijn nieuwe liefde...
Zijn vader en zijn moeder zullen met bewondering en niet zonder enige fierheid gretig geluisterd hebben... totdat hij hen ook vertelde over zijn nieuw gereformeerd geloof.

En toen viel de hemel op hun hoofd.
Pa en ma: brave menskens, nu totaal van streek, ontdaan en uit het lood geslagen, ze zouden in de grond kunnen kruipen van schaamte en miserie... natuurlijk ook kwaad, woedend. Hun zoon een ketter! Ma werd er ziek van, letterlijk.

De pastoor werd erbij gehaald. In zulke situaties van ketterij en godslastering deed men beroep op de pastoor. Maar zelfs de pastoor durfde in deze kwestie de verantwoordelijkheid niet alleen te dragen. Hij nam contact op met de heer van Eyll, de heer van het kasteel, die onder andere ook de titel heer van Werm droeg... en wiens woord en raad zeker voldoende zeggingskracht hadden!

Zij adviseerden om Hendrik Broeders voor de keuze te zetten: ofwel voorgoed terugkeren naar Schalkhoven en naar de ware schaapsstal van de Heer, ofwel onterfd worden.

Nu viel er in het gezin Broeders niet echt veel te erven, maar toch... Schalkhoven was een Loonse gemeente waar geërfd werd volgens het Loonse recht, zodat Hendrik als oudste zoon zijn eerstgeboorterecht of primogeniture kon laten gelden. Concreet betekende dit dat hij na de dood van zijn ouders recht had op het ouderlijk huis en hof.

Het is niet duidelijk of Hendrik nog lang en lijdzaam aanwezig bleef in Schalkhoven. Hoogst waarschijnlijk heeft hij zo vlug als mogelijk de hielen gelicht in Schalkhoven en is teruggekeerd naar zijn gereformeerde thuis.

Maar het was de pastoor en de heer menens!
Tien of elf dagen later, 27 april 1737, ten huize Broeders...

Paulus Broeders en Aldegondis Vanhaeren dicteren, in aanwezigheid van eerwaarde heer Andreas Driesens, pastoor van Schalkhoven, en van de edele heer Carolus van Eyll, heer van Werm, hun laatste wilsbeschikking aan notaris Guffens van Vliermaal...

...Paulus Broeders gaende ende staende, ende Aldegondis van Haeren sijne huijs vrouwe in eenen setelstoel in den hoeck vant vier in de keucken sittende onpasselijck, nochtans haers verstande ende vijff sinnen machtigh ende wel weetende soo aen ons gebleecken is... ...soo laeten naer henner beijde doodt hen huijs mesthoff ende warmoeshoff alwaer sijn woenende aen Machiel Broeders hennen tweeden soone, welck huijs mesthoff ende warmoeshoff naer henner beijde doodt hadde gecompetert aen Henrick Broeders hennen oudtsten soone voer sijne primogeniture, maer ter wijlen den selven is vertrocken naer hollant ende aldaer heeft affgegaen ons christelijck ende cathelijck geloove, en aengenoemen het gereformeert geloove het welck seer beclaeghlijck is, daerom hebben sij testamentmaeckers hem Henrick gesecludeert ende uijt geslooten soo sij mits deesen hem sijn secluderende ende uijtsluytende vant voorschreven huijs misthoff ende wermoeshoff ende sijn geheel portie ende deel actie recht ende gerechtigheijt hem naer henner beijde doodt als eenen der kinderen competerende met vijff guldens bb eens, maer bij soo verre den selven sich wederom bekeerde, ende hier tot Schalckhoven voor allen tijdt te woonen quaeme int christen geloove levende ende stervende, sal als dan niet geexcludeert wesen...

... Paulus Broeders, gaande en staande, en Aldegondis van Haeren, zittend in een zetel bij het vuur in de keuken, onpasselijk, maar nog goed bij haar verstand en nog beschikkend over haar vijf zintuigen, en zich nog bewust (van wat er gebeurt), zoals ons gebleken is... ... zo laten zij na hun beider dood het huis, de mesthof en de warmoeshof (moestuin), waar zij in wonen, aan Machiel Broeders, hun tweede zoon; dit huis, met mesthof en warmoeshof, zou na hun dood in feite toe moeten komen aan Hendrik Broeders, hun oudste zoon, wegens zijn eerstgeboorterecht; maar omdat hij naar Holland is getrokken en daar afstand heeft gedaan van zijn christelijk en katholiek geloof en het gereformeerd geloof heeft aangenomen, hetgeen zeer beklaaglijk is - daarom hebben zij, testamentmakers, hem - Hendrik - gesecludeerd en uitgesloten, zoals zij hem bij deze secluderen en uitsluiten, van het voorschreven huis, mesthof en warmoeshof en van zijn gehele portie en deel, actie, recht en gerechtigheid, die hem na hun beider dood als één van de kinderen toekomt, met vijf gulden brabants eens*; maar mocht hij zich bekeren en hier in Schalkhoven voor altijd komen wonen, in het christelijk geloof levend en stervend, dan zal hij niet uitgesloten zijn ...

* Wie in zijn testament een rechtmatige erfgenaam wou uitsluiten, deed dat meestal door hem of haar een niemendalletje na te laten en daarbij "eens" te vermelden, om te benadrukken dat het bij dit ene niemendalletje bleef.

Hendrik is niet meer teruggekeerd. In de archieven van Schalkhoven is later alleszins geen spoor meer van hem terug te vinden.

Wegens het ontbreken van enkele parochieregisters uit de cruciale periode is het onmogelijk om na te gaan hoelang de ouders nog geleefd hebben.
In 1741 komt de naam van Paulus Broeders nog een laatste keer voor in het Armenregister.

In volkstelling van 1763 treffen we drie van de kinderen Broeders aan:

Zoon Michael Broeders, handwerker en zeer arm, en zijn vrouw Anna Bancken.
Het gezin telde twee kinderen, Paulus en Lucia, geboren in 1755 en 1758.
Zowel Michael als Anna stierven in 1768.
Lucia zou in 1827 in Schalkhoven overlijden als weduwe van Jean Vrancken (1) en van Lambert Kenis (2). Bij haar dood was ze herbergierster.

Dochter Elisabeth Broeders en haar man Lambert Spinet, handwerker.
Dit echtpaar had geen kinderen.
Elisabeth is in 1768 overleden.

Dochter Margareta Broeders, weduwe van Hendrik Wagemans.
Bij haar woonde haar enige zoon Hendrik, handwerker, met zijn vrouw Lisbeth Moors.

Dochter Catharina Broeders, die trouwde met Walter Kersten, komt niet voor in de volkstelling.