Jehaes, made in Hoeselt

Een geslacht in wording
In 1412 woonde er tegenover de kerk ene Jan Smeets.
Het huis van Jan was belast met een jaarlijkse erfpacht van 1 vat rogge aan de pastoor van Hoeselt. Het naastliggend perceel betaalde bovenop een erfpacht ook jaarlijks een geldbedrag of cijns en kwam op die manier dubbel zo vaak voor in de registers. Voor beide percelen staan meestal ook de aanpalenden of regenoten in die registers vermeld. De cijns- en erfpachtregisters van de pastoors werden niet zo vaak vernieuwd of aangepast, zodat preciese dateringen niet mogelijk zijn, maar met een beetje geluk kan men een lijst samenstellen van de opeenvolgende bewoners van het pand van Jan Smeets. En dat beetje geluk levert volgend lijstje:

1412 Jan SMEETS
1483 Gheret Luyten alias Smeets
1505 Gerardt JEHAES der smeet
1522 Gerardt Smeets
1534-47 Gerardt Jehaes
1560 Renerus Smeets alias Jehaes, smid
1584-1609 Willem Jehaes
1625 Franck Jehaes

What's in a name
De opeenvolgende bewoners van het pand, hoogstwaarschijnlijk een smidse, waren nauwe verwanten en dat vermoedelijk in rechte lijn. Bij de naamgeving werd geaarzeld tussen een verwijzing naar het beroep (smid - Smeets) danwel naar de voornaam van de representatieve voorouder (Jan, Johannes, Jehannes - Jehaes). Na meer dan een halve eeuw was het pleit beslecht: het werd Jehaes.
De schrijfwijze varieerde. Tot in de 18de eeuw werd de "J" aan het begin van een woord vaak vervangen door een "I". Verder zijn er de varianten Jehays, Johays en Johaes.

De 17de eeuw
Vanaf 1613 registreerden de Hoeseltse pastoors doopsels, huwelijken en overlijdens. Dat gebeurde soms erg nonchalant, slordig en onvolledig...
Uit die registraties blijkt dat in het begin van de 17de eeuw vijf echtparen Jehaes plichtsbewust voor nageslacht zorgden. Nochtans bleef er tegen het einde van de eeuw maar één mannelijke -Hoeseltse- Jehaes over die in staat was het erfelijk materiaal én de naam door te geven.

Willem I (... - 1625)
Willem Jehaes, die in 1584 en 1609 vermeld is als eigenaar van het huis in het Dorp, stierf in 1625. Zijn vrouw Anna in 1617. Na Willems dood verdwijnen de Jehaesen uit het pand tegenover de kerk. Zoon Franck ging in het Kruis wonen.

Franck I (... - 1660)
Franck Jehaes alias Smeets, trouwde rond de jaarwisseling 1608-1609. Franck verhuisde, wellicht kort na 1625, naar het Kruis. Daar woonde hij -en na hem verschillende generaties van zijn nazaten- in het (toen) tweede huis rechts van de straat naar de Hel.
Twee zonen en één dochter van Franck trouwden en kregen kinderen.
De ene zoon was Stephanus, van wie twee kinderen in de dooprergisters vermeld zijn: Franck en Joannes. In 1662 sterft een pasgeboren kindje van Jan, de zoon van Stephanus. De namen van Stephanus of zijn mogelijke afstammelingen zijn naderhand nergens meer terug te vinden.
De dochter Heylwigis trouwde met Hendrik Vancoosen. Hun kinderen werden vanaf 1638 geboren.
Zoon Willem tenslotte zorgde ervoor dat de Jehaesen in Hoeselt bleven bestaan.



Willem II (... - 1682)
Willem Jehaes, geboren vóór 1613, trouwde op 12 januari 1642 met Lucia Dryes van Riksingen. Het huwelijk werd gezegend met drie zonen en twee dochters. Het oudste zoontje Franciscus, dat zoals gebruikelijk genoemd was naar zijn grootvader, stierf vijf dagen na de geboorte. De tweede zoon heette Stephanus. Zijn naam is verder niet terug te vinden. De derde zoon werd opnieuw Franciscus genoemd. Dan volgden twee meisjes: Anna en Aleydis.
Het gezin woonde in het ouderlijk huis in het Kruis. Zoon Franck bleef in Hoeselt wonen en zette hier de naam verder.
Willem stierf in 1682, Lucia in 1692, tien jaar na haar man. Haar testament bleef niet bewaard, maar in een kerkregister valt te lezen dat Lucia bij testament twee jaargetijden gesticht heeft in de kerk van Hoeselt.

Franck II (1648 - 1736)
Franck Jehaes, geboren op 12 augustus 1648, trouwde twee keer.
Zijn eerste vrouw, Gertrudis Oleviers, was geboren in Schalkhoven. Zij schonk hem drie kinderen, van wie alleen zoon Willem in leven bleef. Het overlijden van Gertrudis staat niet in de registers, maar vermoedelijk stierf ze in 1686, kort na de geboorte van haar derde kindje.
Franck hertrouwde al in 1687.
Zijn tweede bruid, dertien jaar jonger dan hijzelf, vond Franck in Werm: Elisabeth Moens. Er werden nog acht Jehaesjes geboren...
Het gezin woonde in het Kruis, in het ouderlijk huis. Franck was kleine landbouwer én slager.



Zijn oorlog
Twee oorlogen lang, van 1688 tot 1713, met een onderbreking van vijf jaar, had Hoeselt te lijden onder plunderingen, opeisingen, en andere ongemakken. De belastingen stegen naar ongekende hoogten. Die belastingen werden opgelegd a rato van het bundergebruik van de landbouwers, want in een dorp was iedereen tenminste een beetje landbouwer.
Waar anderen ten onder gingen aan de oorlog, gaf diezelfde oorlog Franck de kans zijn positie behoorlijk te verbeteren. En dat kwam zo...
Franck had niet al te veel land onder de ploeg, dus vielen de belastingen op bundergebruik al bij al nog mee. Franck had ook paard en kar.
Nu kregen de gemeenten vanwege de doortrekkende legers gedurigaan opdrachten om contingenten karren en paarden (met begeleiders) te leveren voor vaarten of transporten. Wie voor die vaarten kar en/of paard leverde werd daarvoor -per dag- behoorlijk betaald. Franck Jehaes was haast altijd van de partij. In het begin met één kar en paard, later verdubbelde hij de inzet. Zo eindigde hij zijn leven met verschillende bunders eigen land en twee eigen huizen... zoals blijkt uit zijn testament.

Testament
Op 4 juli 1735 maakten de echtgenoten Jehaes-Moens hun testament. Dat gebeurde voor de schepenbank van Hoeselt.
Vertaald klinken de belangrijkste passages uit het testament ongeveer zo:

...de eerzame personen Franck Jehaes de oudere, ongeveer zevenentachtig jaar oud, en zijn vrouw Elisabeth Moens, ongeveer vijfenzestig jaar, allebei nog goed van verstand en memorie, zoals hen aan te zien is, en ook nog te been - alhoewel Franck twee stokken nodig heeft...

...laten na hun dood aan hun jongste zoon Lambert het huis en hof met toebehoren waarin nu Willem Jehaes woont, een half bunder groot, gelegen aan het einde van het Kruis...

...laten na hun dood aan dezelfde Lambert de kar, het achterste paard, een ploeg en een eg, alles met toebehoren - in de staat waarin deze zich zullen bevinden...

...laten aan ieder van hun wettige kinderen Jan, Franck, Matthijs, Catlijn en Lucia een half bunder land, vooruit te kiezen (eer de overblijvende goederen in loten verdeeld worden) en aan elk 50 gulden brabants als tegenwaarde van het (bovengenoemd) legaat aan (hun broer) Lambert.

...verklaren dat hun zoon Franck van hen, testateurs, 200 gulden Brabants geleend heeft en hun dochter Catlijn, getrouwd met Hendrick Stulens, 100 gulden. Zij, testateurs, willen dat na hun dood deze kapitalen terug ingebracht worden tot gemeenschappelijk profijt van hun zes kinderen.

Verder willen en wensen zij, testateurs, dat na hun beider dood hun overige goederen gelijk verdeeld worden tussen hun zes voorgenoemde kinderen. Zij benoemen hen tot hun universele erfgenamen.

[oorspronkelijke versie]

Er dient opgemerkt dat Elisabeth ongeveer tien jaar jonger werd geschat dan haar werkelijke leeftijd.

Dit testament lijkt in eerste instantie gemaakt om Lambert te verzekeren van een huis en de nodige landbouwuitrusting. Vervolgens krijgen zijn volle broers en zussen een ongeveer gelijkwaardig deel. De kinderen die geld leenden van hun ouders moeten de betreffende kapitalen terug inbrengen ter verdeling. Echt belangrijk is dat de zes kinderen Jehaes-Moens van alle andere goederen, zoals het ouderlijk huis, de goederen die Franck en Elisabeth van hun eigen ouders erfden en de goederen die aangekocht werden tijdens het tweede huwelijk, de universele erfgenamen zijn.

Willem, het kind van de rekening
Het testament spreekt niet over Willem, de zoon uit het eerste huwelijk, maar toch zegt het alles!
Willem woonde in een huis dat Franck en Elisabeth binnen hun trouw hadden verworven. Het huis kwam toe aan de kinderen uit het tweede huwelijk en ging naar Lambert.
Willem zal wel geërfd hebben van zijn eigen moeder. Maar had hij geen recht op een deel van de erfgoederen van zijn vader? Zijn vader Franck had in de enkele jaren van zijn eerste huwelijk voorzeker nog geen grote aankopen gedaan. Dat gebeurde in de latere jaren toen Franck zijn kapitaaltje bijeen had gespaard. Dus niets daarvan voor Willem.
Blijkbaar schoot het erfrecht op dit punt tekort en heeft Franck het probleem over het hoofd gezien. Nochtans maakten toekomstige echtparen waarvan één of beide partners kinderen had(den) uit een vorige relatie vaak een huwelijkscontract waarin de erfrechten van de voorkinderen nauwkeurig omschreven staan. In deze familie is dat niet gebeurd.

Hun dood
Na de opstelling van het testament leefde Franck nog meer dan een jaar en stierf in oktober 1736 ex diarea, in de dissenterie-epidemie waardoor het Kruis toen werd getroffen.
Elisabeth is overleden in oktober 1744.

Hoe het verder ging
Franck Jehaes had vijf zonen. Eén van hen, Jan, is niet in Hoeselt getrouwd of gestorven - dus vermoedelijk is hij uitgeweken.
De vier andere zonen trouwden in Hoeselt en kregen er vele kinderen, hun nageslacht werd bijna zo groot als het aantal sterren aan de hemel!

Jehaes is niet de oudste Hoeseltse familienaam, maar Hoeselt is wel de gemeente waarin veruit de meeste Jehaesen wonen!